De Kleuterstraat

De meeste kinderen die naar onze school komen, starten helemaal vooraan. Op de andere scholen heet dat groep 1. Vaak wordt er een combinatiegroep (groep 1/2) geformeerd om ‘jongste’ en ‘oudste’ kleuters samen te laten leren en ook van elkaar te laten leren. Na de kleuterklas gaan de kinderen naar groep 3, de groep die bekend staat als de groep waar kinderen leren om te lezen en rekenen.

Wat veel mensen niet weten is dat dit niet helemaal is hoe het werkt. Een kind leert niet lezen, omdat het in groep 3 zit. Een kind leert lezen, wanneer het daar aan toe is. Soms wordt er gesteld dat ‘kinderen daar vanzelf aan toe zijn’. Hoewel dit zeker niet te ontkennen valt, is het natuurlijk wel handig als een kind daar ook op ‘het juiste moment’ aan toe is. We doelen dan op de balans tussen persoonlijke ontwikkeling (fysiek en emotioneel) en de cognitieve ontwikkeling.

Kortom: Een belangrijke taak van de kleuterklas is die interesse wekken.

We hebben er goed over nagedacht hoe wij vinden dat we invulling moeten geven aan die taak. We hebben daarbij gebruik gemaakt van bestaande theorieën, onze eigen ervaringen, wetenschappelijke inzichten en een gezonde dosis boerenverstand.

De theorie als de basis

Leren kan grofweg op drie manieren:

• Informeel
• Non-formeel
• Formeel

Het is handig om die drie manieren even heel kort samen te vatten. Uiteraard zijn er voldoende artikelen, boeken en onderzoeken te vinden die hier veel dieper op in gaan. Voor nu denken we dat de volgende samenvattingen voldoen:

Informeel leren

Iemand is informeel aan het leren, wanneer er geleerd wordt zonder dat dat eigenlijk de bedoeling was. Een heel belangrijke manier van leren in de jongste levensjaren van een mens. Zo leren we zitten, staan, proeven, brabbelen, ons eigen lijf kennen en nog zoveel meer.

Ook in de latere levensjaren leren we allemaal weleens iets ‘informeel’, maar dat was dus eigenlijk nooit de bedoeling… Eureka!

Non-formeel leren

Iemand is non-formeel aan het leren, wanneer er geleerd wordt in een ongedwongen of speelse situatie. Opnieuw een heel belangrijke manier van leren, zeker in de dreumes-fase, de peuterfase en de kleuterfase. Door mee te spelen of uit te dagen, proberen we een kind iets te leren. Of dat nou pratend woordjes aanleren is, het stapelen van blokken voordoen of een kindje zelf laten eten met een lepeltje of vorkje.

Iedere ouder ziet een kind op een punt gedrag nadoen, naspelen of afkijken. In het onderwijs wordt die vaak ‘spelend leren’ genoemd. Leren door samen te spelen, ongedwongen, non-formeel dus. Dat is iets anders dan vrij spel (onbegeleid spel), want dan wordt het ineens informeel leren!

formeel leren

Iemand is formeel aan het leren, wanneer er geleerd wordt in een setting die ontworpen is om iets aan te leren. We zien dit bij de oudere kinderen op een basisschool, maar ook in de levensfasen daarna. Vaak werken we dan op basis van een instructie, de verwerking en de toetsing om te testen of het geleerde begrepen is. Deze manier van leren komt terug op school, bij het nemen van rijlessen en in het latere werkende leven.

Van theorie naar praktijk

Op basis van bovenstaande theorie hebben we besloten dat het eigenlijk vreemd is om te werken met meer dan één kleuterklas. Kinderen komen bij ons op school en hebben tot die tijd van alles geleerd op een informele of non-formele manier. Elk kind dat op school start is 4 jaar oud en toch zien we grote verschillen tussen kinderen. Logisch, want ieder verhaal van elk kind is uniek. Kinderen leren niet langs een lineaire lijn, leren en groeien gaat met spurten, sprongetjes en soms ook even een poosje helemaal niet zo snel. Een kleuterklas moet daar dus op inspelen.

Onze kleuterstraat bestaat uit drie klaslokalen:

• De woonwijk
• Het straattheater
• De kantoortuin

In elk lokaal staan verschillende plekken waar iets te spelen of te leren is. Elke plek dankt zijn naam aan twee dingen:

• een soort gebouw (we bevinden ons ten slotte in de kleuterstraat)
• een activiteit (er moet gespeeld en geleerd worden)

De lokalen zijn verbonden middels een gang en een plein. Aan dat plein zit ook het lokaal van de peuters, waardoor we elkaar al vroeg leren kennen en zo kunnen wennen aan elkaar en aan de setting (Non-formeel leren middels uitdagen en alle ruimte voor informeel leren, want niks moet).

Daarnaast hebben we sinds de zomer van 2022 een prachtig groen schoolplein. Ook dat plein is ingericht in 3 zones, passend bij de ontwikkeling van peuter naar kleuter naar jong kind.

De woonwijk

In de woonwijk komen we de grove materialen tegen. Passend bij de grove motoriek die vaak nog volop in ontwikkeling is bij jonge kleuters. Denk aan:

• De strandtent (een grote zandbak, met een groot strandhuis) waar kinderen alledaagse situaties na kunnen spelen. Soms passend binnen een thema en soms zonder. Een belangrijke plek om van alles te leren op sociaal-emotioneel gebied of over taal, want interactie is vanzelfsprekend in een huis.
• Het pakhuis (een groot Amsterdams grachtenpand, met een enorme werkbank, met notch blocks, grote zachte stenen en een arsenaal aan gereedschap) waar kinderen naar hartelust kunnen bouwen. Ruimtelijk inzicht, meten en meetkunde, motorische vaardigheden en zoveel meer valt hier te leren.
• De vreetschuur (een heel ondeugende naam voor onze keuken), onder een raam waardoor we uitkijken op een typisch Parijs’ straatje staat ons aanrecht, naast een klassiek bistro-set. Wanneer we willen kunnen we hier écht koken en op alle andere manieren spelen we dat we koken. Gasten aan tafel. Hier valt opnieuw heel veel te leren op het gebied van taal, maar ook op het gebied van rekenen (wat is groter? eenvoudige verhoudingen, geld, wegen. meten etc.).

Het straattheater

Wie van buiten naar binnen kijkt zou het misschien niet eens opvallen, maar in dit lokaal staat een uniek bouwwerk dat wij ‘het straattheater’ noemen. We kunnen met recht zeggen dat dit wereldwijd een uniek exemplaar is, want we hebben hem zelf gebouwd.

Aan alle kanten kun je zitten en spelen, je kunt erin, je kunt eronder, je kunt erop of eraan. Er is geen centimeter te vinden waar je niks mee kan. Kijk je wat beter dan zie je tientallen bakken en kratten met ontwikkelingsmateriaal dat past bij de fijnere motoriek. Denk aan houten treinen, Knexx, Lego, puzzels en spellen. Maar pas op! Want zodra je denkt alle bakken wel te kennen, wisselen we de inhoud en begint het ontdekken (uitdagen) weer helemaal opnieuw.

Omdat je overal moet kunnen zitten en je dus met regelmaat moet verplaatsen hebben we expres geen stoelen in de klas. Wel hebben we lekkere poefjes om op te zitten. Die passen perfect als je wil werken aan het straattheater en anders schuif je hem er gewoon even onder.

Om je eigen plekje even af te bakenen of om te betrekken in allerlei spelsituaties hebben we vilten matjes in allerlei maten en kleuren.

De kantoortuin

In onze kantoortuin komen we de plekken tegen waar je met de fijne motoriek kan oefenen, passend bij de leeftijd van oudere kleuters of jonge kinderen. Denk aan:

• De letterflat. Een huis vol kussens en fijne hoekjes, met twee verdiepingen waar je heerlijk kan wegdromen in de wereld van de boeken.
• Het rijtjeshuis. Een plek waar we oefenen met rekenspelletjes of werkbladen. Automatisch oefenen we hier dus ook hoe je een pen of potlood goed moet vasthouden om te kunnen tekenen of schrijven.
• De priegelfabriek. Hier doen we allerlei priegeldingen, van knippen en plakken, tot verven en kleien.
• Het themahuis. De bedoeling van dit huis was eigenlijk dat we het thema hier elke keer konden uitdiepen, maar al snel ontdekten we dat onze ideeën niet in een huis passen. We gebruiken het themahuis daarom steeds voor verschillende dingen, maar meestal bij ons rijtjeshuis. We maken hier dan de vertaling naar de praktische zaken van wat we op de werkbladen doen. Dat hebben we maar mooi informeel geleerd.

Waar is dat themahuis naartoe dan?

We hadden 3 lokalen, een hal, een plein en een groot groen schoolplein… Toen we besloten om ook het kantoor tegenover onze kleuterstraat te gaan betrekken. Daar stond pas nog een fietsenwinkel, maar het is ook de bakkerij voor cupcakes voor wanneer we een high tea gaan organiseren. Het is elke keer wat anders en dat willen we ook zo houden. Vast staat in ieder geval dat dit plekje ook onderdeel van de kleuterstraat is geworden… Alleen heeft het dus niet één naam.

Het thema is ondertussen overal.

Het groene schoolplein

Spelen en leren kan allemaal binnen, door de échte wereld naar binnen te halen. We kunnen natuurlijk ook gewoon naar buiten. Om die reden hebben we een prachtig groen schoolplein aangelegd in samenwerking met firma Schutgroen. Ook buiten is er heel erg veel te spelen en te leren. We hebben er bewust voor gekozen om geen rubber valtegels te plaatsen, maar natuurlijke valgronden (zand) te kiezen. Waar je maar kijkt zie je gras, want daar kan je op rennen en spelen. Overal tussendoor lopen paadjes en wegen, met verkeersborden, parkeerplaatsen en laadpalen. Een prachtige vogelnest-schommel voor de kleinsten en een stoer klimrek voor de durfals.

De blaadjes in de herfst? Die ruimen we zelf op.

De bloemetjes? Die planten we zelf en geven we ook zelf water.

Onkruid? Dat plukken we zelf, al kunnen we die soms nog moeilijk onderscheiden van de plantjes.

We leren er een heleboel en worden daarbij geholpen door Loes van ‘Groener Wijs!’ die vanaf het eerste uur met ons heeft meegedacht.

Als we een keertje samen willen zitten om bijvoorbeeld ons fruit lekker samen buiten te eten, dan hebben we daar een prachtige ronde bank voor. Gemaakt van de oude stoeptegels die er lagen voor het groen werd. En als we echt heel veel energie hebben, dan kunnen alle materialen uit het pakhuis ook buiten gebruikt worden, net als onze poefjes.

Terug van de praktijk naar de theorie

Wie bovenstaande goed heeft gelezen, heeft hopelijk gezien wat we nastreven. Een vloeiende lijn van grof motorisch en heel veel begeleid spel, naar ontwikkelingsmaterialen, naar werkjes op het platte vlak. De verandering in werkvormen, de verandering in aandachtsgebieden. We oefenen met zitten, concentreren, werken aan tafel, ontdekken letters en cijfers. Niet omdat het moet, maar simpelweg omdat de kinderen daartoe uitgedaagd worden en er dus aan toe zijn. En op al die momenten dat het even niet zo interessant is, is er genoeg ruimte en uitdaging om even wat anders te doen.

Dat is onze visie op ‘spelend leren’ (dat eigenlijk dus non-formeel leren is).

Wij hebben dit heel kort samengevat:

‘Van vraaggestuurd naar aanbodgestuurd leren’, dat vinden wij lekkerder klinken dan ‘van non-formeel naar formeel leren’.

In de kleuterstraat sluiten wij heel duidelijk aan bij de vraag van de kinderen, passen we het onderwijs aan, kun je met spurten groeien en leren of vandaag even niet. Vanaf groep 3 komen de boeken en wordt het onderwijs steeds meer aanbodgestuurd. Elke dag een nieuwe les, een nieuwe letter en ook de sommetjes komen voorbij.

Veel kinderen (en soms ook de ouders) ervaren dat dan als ‘het kind heeft leren lezen en rekenen in groep 3’, maar wij weten nu dat het formeel leren daar begonnen is en dat het zo goed lukt, omdat er eerst alle ruimte was om non-formeel te leren. En alle kinderen van groep 3 weten dat ook, daarom komen ze geregeld nog eens lekker ‘spelen’ in de kleuterstraat.

En als u zich afvraagt hoe dat allemaal georganiseerd wordt, al die kinderen, al die vragen, al die activiteiten, tegelijk en naast elkaar… Dat is het geheim van de kok, maar die speelt bij ons dat ze juf is. Kom gerust een kijkje in onze keuken nemen!